Wymiana kotłów. Kiedy mamy obowiązek wymiany danego typu kotła?

W Polsce na wymianę czekają blisko 3 miliony tak zwanych kopciuchów. Nie podlegają żadnym normom, nie posiadają tabliczek znamionowych i są kluczowym czynnikiem odpowiedzialnym za powstawanie smogu w miastach jako tak zwana niska emisja. Poszczególne województwa w swoich uchwałach antysmogowych określiły, do kiedy mieszkańcy mają czas na wymianę kotła. Dowiedz się, na czym to polega.

Jaka jest podstawa prawna obowiązku wymiany kotłów?

Artykuł 96 Prawa ochrony środowiska z dnia 27 kwietnia 2001 roku Dz.U.2021.0.1973 zezwala sejmikom województwa na określanie, z jakich instalacji i paliw można korzystać na danym obszarze. Rosnący problem smogu sprawił, że w styczniu 2016 roku pierwszą uchwałę antysmogową przyjął Sejmik Województwa Małopolskiego. Przepisy i terminy różnią się w zależności od województwa. Najczęściej w pierwszej kolejności należy zrezygnować z wysokoemisyjnego opału, późniejszy termin dotyczy wymiany kotła. Okres przejściowy jest stopniowy – likwiduje się tak zwane kopciuchy, a następnie kotły klasy 3 i 4. Często wymogiem jest także wyposażenie piecyka lub kominka w urządzenie ograniczające emisję pyłu.

Jakie rodzaje kotłów podlegają obowiązkowi wymiany?

Czego dotyczą te ograniczenia? Przede wszystkim najbardziej szkodliwych urządzeń, które w drastyczny sposób wpływają na zanieczyszczenia powietrza w mieście. W dalszej kolejności następuje rezygnacja z systemów mniej szkodliwych, ale wciąż wchodzących w skład niskiej emisji. Należy wymienić:

• „kopciuchy” – kotły niepodlegające żadnym normom, wykonane bez tabliczki znamionowej,
• kotły niskich klas, czyli 3 i 4 – już teraz obowiązuje zakaz ich sprzedaży,
• ogrzewacze pomieszczeń (piece kaflowe, kominki etc.), które nie spełniają standardów emisji i sprawności cieplnej,
• w dalszej perspektywie w niektórych województwach także kotły klasy 5.

Uchwała antysmogowa może wprowadzić nie tylko ograniczenia w zakresie eksploatacji instalacji, w których następuje spalanie paliw, ale także samych paliw. Dotyczy to mułów, flotokoncentratów węglowych i ich mieszanek, węgla brunatnego i kamiennego oraz paliw produkowanych z ich wykorzystaniem, paliw zawierających biomasę o wilgotności w stanie roboczym przekraczającym 20%.

Na co można wymienić kocioł?

Użytkownicy kotłów, które nie spełniają wymagań narzucanych przez uchwałę antysmogową, muszą wymienić urządzenie w określonym przez nią terminie. To wiąże się z koniecznością wyboru nowego źródła ciepła. Każde województwo dopuszcza docelowo określone urządzenia grzewcze – w niektórych mogą to być kotły klasy 5., jednak w wielu także one muszą być usunięte, co dotyczy zatem także modeli na ekogroszek lub pellet. Zaleca się odejście w stronę niskoemisyjnych źródeł ciepła, napędzanych bez udziału paliw stałych. Może to być także, oprócz niżej wymienionych, ciepło z sieci, jeżeli jest możliwość jego przyłączenia.

• Ogrzewanie elektryczne

Ten system grzewczy wymaga relatywnie niewielkiej inwestycji w montaż – koszty nie powinny przekroczyć kilku tysięcy złotych. Jednocześnie wiąże się z najwyższymi kosztami w skali roku. Zależy to głównie od energooszczędności domu, jednak stara zabudowa zwykle nie spełnia takich standardów. Roczny koszt dla domu 100m2 może przekroczyć 5000 złotych. W przypadku budynków energooszczędnych będzie niższy, jednak nadal mówimy o najdroższym sposobie ogrzewania.

• Kocioł gazowy

Koszt inwestycji w ogrzewanie gazowe jest nieco wyższy. W przypadku prostszych systemów wynosi on około 8-10 tysięcy złotych, dla bardziej skomplikowanych nawet do 20 tysięcy złotych. Szacunkowe roczne koszty są zależne od aktualnych cen gazu LPG. Aktualnie obserwujemy ich drastyczny wzrost, co sprawia, że jest to inwestycja potencjalnie nieopłacalna.

• Kocioł na olej opałowy

Ceny kotłów olejowych różnią się znacznie między sobą – od 4000 do nawet 25000 złotych. Należy do tego doliczyć koszt montażu instalacji. Do zalet ogrzewania olejowego należy przede wszystkim jego bezobsługowość. Koszty pracy są dość wysokie i mogą przekroczyć 6000 złotych w przypadku domów o powierzchni 100m2.

• Pompa ciepła

Pompy ciepła to ekologiczne, bezemisyjne systemy grzewcze wykorzystujące temperaturę gruntu, powietrza lub wody. Koszt instalacji może być wysoki, choć w ich przypadku bardzo korzystne są dotacje z programów rządowych i regionalnych. Roczne koszty pracy urządzenia nie powinny przekroczyć 1500-2000 złotych ze względu na zasilanie elektryczne sprężarki.

Jakie są terminy wymiany kotłów?

Niemal wszystkie województwa ustaliły terminy, do których należy wymienić urządzenia starego typu. Reguluje to wspomniana wcześniej uchwała antysmogowa. W wielu regionach już wprowadzono pierwsze ograniczenia. Wyjątkiem są tu województwa podlaskie i warmińsko-mazurskie, które jak dotąd nie są objęte żadnymi restrykcjami.

• Województwo dolnośląskie

Od 1 lipca 2018 roku obowiązują restrykcje dotyczące paliw, a także można montować tylko systemy grzewcze, które spełniają normy emisyjne zgodne z ekoprojektem. Od 1 lipca 2024 roku należy zlikwidować kotły i piece niespełniające wymogów 3 klasy. Od 1 lipca 2028 roku piece i kotły klas 3. i 4. także są zabronione.

• Województwo kujawsko-pomorskie

Już od 1 września 2019 roku w województwie kujawsko-pomorskim obowiązuje zakaz opalania pieca węglem brunatnym oraz mułami i flotokoncentratami węglowymi wraz z ich pochodnymi, a także niskiej jakości miałem węglowym i mokrą biomasą (np. mokrym drewnem). Każdy musi także posiadać świadectwo jakości używanego paliwa stałego. 1 stycznia 2024 roku minie termin na wymianę kopciuchów, a także ogrzewaczy pomieszczeń niespełniających standardów. Po 1 stycznia 2028 roku zabronione będzie korzystanie z kotłów poniżej 5 klasy.

• Województwo lubelskie

Od 1 maja 2021 roku obowiązuje zakaz spalania m.in. węgla brunatnego, węgla kamiennego niespełniającego norm, miałów, mułów i innych, a także mokrego drewna. Do 31 grudnia 2023 roku należy wymienić kopciuchy, do 31 grudnia 2026 roku – kotły klasy 3 i 4 wg normy PN EN 303-5:2012, do 31 grudnia 2029 roku – także kotły klasy 5.

• Województwo lubuskie

Od początku 2023 roku zakazuje się korzystania z kotłów niespełniających klasy 5. bądź ecodesign w Zielonej Górze i Gorzowie Wielkopolskim (dotyczy to także pieców i kominków). Od końca 2026 roku na terenie województwa należy wymienić kotły i piece niespełniające kryteriów ekoprojektu.

• Województwo łódzkie

Od 1 maja 2018 roku w regionie można montować wyłącznie kotły z certyfikatem ekoprojektu. Od początku 2023 roku w województwie łódzkim obowiązywać będzie zakaz użytkowania kopciuchów. Właściciele kotłów zamontowanych przed 1 maja 2018 roku muszą do 1 stycznia 2025 roku zamontować w nich filtry. Do 1 stycznia 2027 roku należy pozbyć się kotłów i pieców klasy 3. i 4.

• Województwo małopolskie

W województwie małopolskim od 1 września 2019 roku obowiązuje zakaz spalania węgla kamiennego i brunatnego. Do końca 2023 roku należy pozbyć się kopciucha, przy czym uchwała antysmogowa wymaga wymiany na pompę ciepła, przyłączenie do sieci, kocioł olejowy lub gazowy albo kocioł zgodny z ekoprojektem. Muszą być z nim zgodne także piecyki; można zainstalować filtr. Od 1 stycznia 2027 roku nie można eksploatować kotłów klasy 3 i 4.

• Województwo mazowieckie

Już od 11 listopada 2017 roku można w województwie mazowieckim instalować wyłącznie kotły spełniające wymagania ekoprojektu, a od 1 lipca 2018 roku obowiązują restrykcje dotyczące paliw. Do końca 2022 roku posiadacze kominków mogą je wymienić – wtedy także muszą spełniać wymagania ekoprojektu – lub zainstalować urządzenie redukujące emisję pyłu. Od 2023 roku, zgodnie z uchwałą wydaną przez sejmik województwa mazowieckiego, obowiązuje zakaz palenia węglem lub drewnem w kotłach niespełniających standardów 3, 4 lub 5 klasy, a w nowych budynkach, jeśli można do nich doprowadzić ogrzewanie miejskie, zabronione jest stosowanie paliw stałych. Od 1 października 2023 roku nie można w granicach administracyjnych Warszawy spalać węgla kamiennego; w powiatach graniczących z m. st. Warszawą termin ten to 1 stycznia 2028 roku. Także od początku 2028 roku w województwie mazowieckim nie można korzystać z kotłów 3 i 4 klasy.

• Województwo opolskie

Na Opolszczyźnie od 1 listopada 2017 roku obowiązują normy dotyczące paliw. Do 1 stycznia 2030 roku należy wymienić kopciuchy, od początku 2032 roku można korzystać wyłącznie z kotłów 5 klasy i zgodnych z wymogami ekoprojektu, od 1 stycznia 2036 roku także ogrzewacze miejscowe muszą spełniać te standardy, czyli oferować sprawność cieplną min. 80% lub posiadać urządzenia do redukcji emisji pyłu.

• Województwo podkarpackie

Od początku 2022 roku można korzystać tylko z kotłów eksploatowanych krócej niż 10 lat i posiadających tabliczkę znamionową. Od początku 2023 roku ogrzewacze pomieszczeń muszą być zgodne z ekoprojektem lub posiadać sprawność na poziomie min. 80%. Od stycznia 2026 roku można ogrzewać budynki jedynie kotłami 3., 4. lub 5. klasy bądź zgodne z ekoprojektem. Od stycznia 2028 – tylko klasy 5. i ekoprojektu.

• Województwo pomorskie

Od 1 stycznia 2021 roku obowiązują surowe przepisy dotyczące paliw. Zabronione są m.in. węgiel brunatny i kamienny, część peletów, brykiety, muły węglowe czy flotokoncentraty i inne. Do 1 września 2024 należy wymienić kopciuchy i kotły, które nie spełnią normy PN-EN 303- 5:2012 w klasie 3. Dwa lata później dotyczy to także tych instalacji, które normę PN-EN 303- 5:2012 spełniają w klasie 3 i 4. Do 1 lipca 2035 roku można używać kotłów na paliwo stałe klasy 5.

• Województwo śląskie

Od 1 września 2017 w województwie śląskim są restrykcje dotyczące spalania paliw niskiej jakości, a także nowych montowanych urządzeń. Do końca grudnia 2021 roku trzeba było usunąć kopciuchy lub kotły eksploatowane dłużej niż 10 lat. Do końca 2022 roku wszystkie urządzenia muszą być dostosowane do wartości określonych przez Rozporządzenia Komisji (UE) 2015/1185 z dnia 24.04.2015. Tylko do końca 2023 roku mogą działać urządzenia, których data produkcji jest w przedziale 2007-2012, natomiast do końca 2025 roku kotły użytkowane krócej niż 5 lat, jednak pozaklasowe. Od początku 2028 roku nie mogą pracować kotły klasy 3. i 4.

• Województwo świętokrzyskie

Od 1 lipca 2021 roku obowiązują normy dotyczące paliw, z kolei od 1 lipca 2023 nie mogą działać kopciuchy. Rok później mija termin graniczny dla kotłów 3. i 4. klasy. 1 lipca 2026 roku to ostateczna data, do której należy zrezygnować z urządzeniami zgodnymi z wymaganiami ekoprojektu. Od tego dnia także nie wolno używać kotłów na paliwa stałe, jeśli jest możliwość przyłączenia do miejskiej sieci ciepłowniczej. Po tym dniu można korzystać wyłącznie z odnawialnych źródeł energii, ogrzewania elektrycznego, kotłów olejowych i gazowych lub ciepła z sieci miejskiej. Jeśli nie ma możliwości przyłączenia, dozwolone jest spalanie paliw stałych w kotłach, które spełniają wymogi ekoprojektu.

• Województwo wielkopolskie

Od 1 maja 2018 roku obowiązują ograniczenia co jakości paliw oraz ograniczenia w dni o złej jakości powietrza. Montowane nowe instalacje wydzielające ciepło muszą być zgodne z ecodesign. Do stycznia 2024 roku jest czas dla mieszkańców województwa wielkopolskiego na pozbycie się kopciucha. Tylko do końca 2025 roku można użytkować kotły innej klasy niż 5 lub zgodne z ecodesign, później należy je wymienić lub zainstalować filtr, chyba że sprawność urządzenia wynosi min. 80%. Od początku 2028 roku zabronione jest użytkowanie kotłów klasy 3 i 4.

• Województwo zachodniopomorskie

Od 1 maja 2019 roku w województwie zachodniopomorskim obowiązują normy dotyczące paliw. Czas na wymianę kopciucha mija 1 stycznia 2024 roku. Od 2028 roku nie można używać już kotłów na węgiel lub drewno klasy niższej niż 5. Do tego czasu należy wymienić także miejscowy ogrzewacz powietrza np. kominek, kozę czy piec kaflowy.

Do kiedy i gdzie należy zgłosić źródła ciepła?

30 czerwca 2022 roku upłynął termin na złożenie deklaracji co do użytkowanego źródła ciepła do Centralnej Ewidencji Emisyjności Budynków. Za niedopełnienia obowiązku złożenia deklaracji grozi grzywna w wysokości od 500 do nawet 5000 złotych.

Jak sprawdzić klasę kotła?

Kotły powinny posiadać tabliczkę znamionową. To na niej znajduje się klasa, a także takie informacje jak maksymalne dopuszczalne ciśnienie i temperatura, certyfikaty zgodności z normami, rok produkcji i inne. Jeśli jednak kocioł takiej tabliczki nie posiada, oznacza to, że nie spełnia żadnych standardów i jest tak zwanym kopciuchem.

Co grozi za niewymienienie kotła?

Można się spodziewać, że nie wszyscy dopełnią obowiązku, który nakłada uchwała antysmogowa. W takiej sytuacji może zostać nałożony mandat w wysokości od 500 do grzywnę w kwocie nawet 5000 złotych, jeśli sprawa trafi do sądu.

Czy jest możliwość uzyskania dofinansowania na wymianę kotłów?

Użytkownicy kotłów klasy 3. i 4. oraz kopciuchów mogą liczyć na dofinansowania. Te istnieją zarówno na poziomie regionalnym, jak i krajowym. W przypadku dotacji lokalnych należy kontaktować się z miejscowymi urzędami. W Polsce działają trzy główne programy: Czyste Powietrze, Stop Smog i dofinansowania PGNiG.

• Czyste Powietrze

Program zakłada instalację najbardziej efektywnych i ekologicznych systemów grzewczych wraz z termomodernizacją. W zależności od dochodu ustalono trzy progi: do 30 000 złotych dotacji, do 37 000 złotych dotacji oraz do 69 000 złotych dotacji dla najmniej zamożnych rodzin, czyli nawet do 90% wsparcia. Najwyższą maksymalną kwotę dotacji przeznaczono na montaż systemu z gruntową pompą ciepła.

• Stop Smog

Program jest realizowany przez gminy. W jego ramach można uzyskać dofinansowanie na termomodernizację, wymianę systemu grzewczego, podłączenie do sieci gazowej lub ciepłowniczej, a także instalację OZE czy zmniejszenie energochłonności budynku. Wsparcie wynosi do 70% kosztów inwestycji.

• Dofinansowania PGNiG

W przypadku tych dotacji kwota jest tym wyższa, im starszy jest budynek. Program obejmuje dofinansowanie do kosztów zakupu kotła kondensacyjnego lub pompy ciepła. Dla pomp kwoty te wynoszą od 1757,44 zł (w budynkach powstałych po 2011 roku) do 3941,79 zł (w budynkach sprzed 1971 roku). Analogicznie dla kotłów od 503,49 złotych do 1129,51 zł.